Jac Maris, beeldhouwer van het oorlogsleed

Plein 1944. Monument voor de gesneuvelde militairen Foto's: Eveline van Elk

In het Rijk van Nijmegen zijn tientallen monumenten te vinden die herinneren aan de Tweede Wereldoorlog. Als er één naam regelmatig terugkeert als maker is het die van Jac. Maris (1900-1996). Zijn oorlogsmonumenten zijn nog steeds te zien in onder meer Nijmegen, Heumen, Druten en Bergharen. Dat heeft een reden.

Walter Jacques (Jac) Maris werd in 1900 geboren in het Duitse Maagdenburg, als telg uit een bekende Nederlandse kunstenaarsfamilie. Hij volgde de opleiding tot beeldhouwer in Kleef, waar de familie Maris toen woonde. Ze verhuisde in 1917 naar Nijmegen. Van 1926 tot 1996 woonde en werkte Jac in een pand in Heumen, waar sinds 2000 het Ateliermuseum Jac Maris is gevestigd. Maris overleed in 1996.

Na de Tweede Wereldoorlog was de houding van Jac Maris tijdens bezettingstijd punt van discussie. Hij had immers in 1936 zijn beeldhouwwerk ‘Polospeler’ ingezonden naar Berlijn, als omlijsting van de Olympische Spelen. En juist toen boycotten kunstenaars die Spelen om geen propaganda te maken voor Adolf Hitler en zijn nationaalsocialisten. Tijdens de oorlogsjaren werd hij in Heumen vanwege zijn Duitse accent en vermeende vriendelijke omgang met de Duitse bezetter verdacht van collaboratie.

Maris was echter actief als leider van het verzet in Heumen en omgeving. Hij verborg Joden in zijn huis/atelier aan de Looistraat in Heumen en hielp onderduikers. In september 1944 stond hij de geallieerden als gids bij de verovering van de sluis over het Maas-Waalkanaal bij Heumen en was commandant van de stoottroepen in deze regio.

Heumen. Monument. 'Moeder aarde'.

Het naoorlogse onderzoek naar Jac Maris in het kader van de bijzondere rechtspleging leverde dan ook niets op. In zijn woonomgeving hield hij niettemin nog lang het predicaat ‘die is fout geweest in de oorlog’. Onderzoek van conservator Leo Ewals van het Ateliermuseum Jac Maris pleitte hem in 2018 definitief vrij.

Druten, Monument 'De Engelbewaarder'.

De gemeente Heumen merkte Jac Maris overigens al in 1947 aan als belangrijk verzetsman. Ze benoemde hem in 1978 tot eerste ereburger van de gemeente en droeg hem voor een koninklijke onderscheiding voor. Die mocht hij in 1980 ontvangen: ridder in de orde van Oranje-Nassau.

Na de Tweede Wereldoorlog bestond de behoefte om het ondergane leed blijvend vast te leggen in gedenkstenen en oorlogsmonumenten. De opdrachtgevers hadden geen twijfel over de rol die Jac Maris tijdens de Tweede Wereldoorlog speelde. Als verzetsman was hij de aangewezen figuur om daar vorm aan te geven.

Oorlogsmonumenten Jac Maris

Een selectie uit de monumenten en gedenkstenen van Jac Maris die herinneren aan de Tweede Wereldoorlog.

‘Moeder Aarde’, bij de sluis bij Heumen, 1940-1947
Monument voor de soldaten die in mei 1940 sneuvelden bij de Duitse inval. Maris ontwierp het in 1940, het bleef tijdens de oorlog bij hem thuis staan en werd in 1947 onthuld. Ook als herinnering aan de Amerikanen die hier in 1944 sneuvelden.
‘De Engelbewaarder’, Boldershof Druten 1942 of later
Herinnering aan de evacuatie van de zwakbegaafde kinderen van de inrichting Boldershof in mei 1940.
‘Twee soldaten aan het oorlogsfront’, Plein 1944 Nijmegen, 1951
Monument voor de gevallen militairen. Soldaat met een gesneuvelde kameraad.
Gedenksteen voor Jan van Hoof, van wie lang gedacht werd dat hij in september 1944 de Waalbrug redde voor vernietiging door het Duitse leger.
Gedenkstenen voor burgemeester Jacques Luske, die zich inzette voor onderduikers, werd opgepakt en overleed in 1944 in concentratiekamp Neuengamme.
Airborne-monument Oosterbeek, 1945-1947
Nationaal monument ter herdenking van de luchtlandingen in september 1944 en de rol van de Britse en Poolse militairen, Oosterbeekse vrouwen en ondergrondse tijdens de strijd.
Het atelier aan de Looistraat in Heumen waar Jac Maris woonde en werkte, is nu Ateliermuseum Jac Maris. Er zijn vele tientallen werken van hem te zien.

Voor meer informatie: www.marishuis.nl