Wat betekent vrijheid voor ons, en hoe behouden we haar? Het hele jaar door organiseert Vrijheid Regio Nijmegen evenementen over het thema vrijheid.



Wat betekent vrijheid voor ons, en hoe behouden we haar? Het hele jaar door organiseert Nijmegen in Vrijheid evenementen rondom diverse thema’s rondom het onderwerp vrijheid. 

Wat betekent vrijheid voor jou?

Vrijheid is niet  vanzelfsprekend 

Met het programma Vrijheid willen we de generaties van na oorlog bewust maken van de waarde van vrijheid. We staan steeds verder van de Tweede Wereldoorlog af. Alleen de verhalen, foto’s, films en nog slechts enkele getuigen brengen ons terug naar de gebeurtenissen van toen. Het blijft belangrijk dat nieuwe generaties ervan weten. Daarom gaan we na het programma Gelderland Herdenkt, 75 jaar Vrijheid verder met het programma Vrijheid.

DE GESCHIEDENIS VAN VRIJHEID IN NIJMEGEN

Zondag 17 september 1944. Na meer dan vier jaar bezetting lijkt de bevrijding van Nederland in zicht. Drie maanden eerder, op D-Day 6 juni 1944, zijn de geallieerden geland in Normandië. Nu staan ze aan de Nederlandse zuidgrens. Tijd voor de volgende sprong: operatie Market Garden. Verovering van de bruggen over de Maas (bij Grave), de Waal (bij Nijmegen) en de Rijn (bij Arnhem) moet de weg naar Duitsland openen. 35.000 parachutisten dalen neer, zweefvliegtuigen voeren manschappen en materieel aan, tanks en ander zwaar geschut rijden vanuit België Nederland binnen.

De tegenstand van de Duitsers blijkt te fel, Arnhem is net een brug te ver. Het doel wordt niet bereikt. Wel is een groot deel van zuidelijk Nederland bevrijd. De bezetter evacueert de bevolking van Arnhem en zet de Betuwe onder water. West-Nederland wacht de Hongerwinter waarin 20.000 mensen overlijden aan honger en kou.

In het voorjaar van 1945 starten de geallieerden het Rijnlandoffensief, om eindelijk korte metten te maken met de nazi’s. Op 5 mei 1945 eindigt de oorlog in Nederland, drie dagen later geeft Duitsland zich over. De Tweede Wereldoorlog in Europa is voorbij.

D-Day, 6 juni 1944. Geallieerde troepen landen op de stranden van Normandië. 

Begin september 1944. Ze zijn inmiddels opgerukt tot de Frans-Duitse grens, hebben grote delen van België bevrijd en staan aan de Nederlandse grens. De vraag is hoe door te dringen tot het Ruhrgebied, het economische hart van Duitsland. En daarbij: hoe de Siegrfiedlinie, de Duitse grensverdediging tussen Kleef en de Zwitsers grens, te omzeilen.

Het antwoord krijgt de codenaam Market Garden. In een bliksemactie moeten luchtlandingstroepen alle bruggen over rivieren en kanalen tussen de Belgische grens en Arnhem te veroveren, operatie Market. Zo moet de weg vrijgemaakt worden voor de opmars van een grondleger met zwaar materieel van de Belgische grens richting Zuiderzee (nu IJsselmeer), operatie Garden. Doel is de Duitse troepen in het westen van ons land af te sluiten van hun moederland en de weg vrij te maken voor een geallieerde opmars via Arnhem en Oost-Nederland richting Duitsland.

Zondag 17 september start Market Garden, de grootste militaire operatie ooit op Nederlands grondgebied. Die dag en de dagen erna worden zo’n 35.000 Amerikaanse, Britse en Poolse parachutisten met transportvliegtuigen vanuit Engeland overgevlogen naar hun landingsplaatsen ten noorden van Eindhoven en Veghel, bij Grave en Groesbeek en op de heidevelden rond Ede en Renkum. De transportvliegtuigen slepen zweefvliegtuigen mee met jeeps, motorvoertuigen en ander materiaal.

De licht bewapende parachutisten worden geacht de bruggen maximaal drie dagen in handen te houden. Dan moeten ze bevrijd zijn door het Britse 30ste Legerkorps met zijn tanks en ander zwaar geschut. Dat begint diezelfde zondagmiddag aan zijn opmars vanaf de Belgische grens.

De eerste dag verloopt voor de geallieerden relatief goed. De brug over de Maas bij Grave valt vrij snel in Amerikaanse handen, een Brits bataljon weet de noordelijke oprit van de Rijnbrug bij Arnhem in handen te nemen. Maar er zijn ook tegenslagen. In Brabant blazen de Duitsers de brug over het Wilhelminakanaal op, het kost een dag om die te herstellen. Duitse troepen bereiken de Waalbruggen bij Nijmegen juist voor de Amerikanen.
De dagen daarna nemen de tegenslagen toe. In en Arnhem zijn de Duitsers sterker dan verwacht. Zij blazen de spoorbrug bij Oosterbeek op en weten te voorkomen dat meer Britten de Rijnbrug bij Arnhem bereiken. Bovendien weten ze de Britten in Oosterbeek te omsingelen.

In het zuiden loopt de opmars van het grondleger op de smalle wegen ernstige vertraging op omdat de kapotgeschoten voertuigen de weg blokkeren. Rond de verkeersbrug bij Nijmegen ontstaat hevige strijd, maar de Duitsers houden voorlopig stand. Zo verstrijken er drie dagen.

Woensdag 20 september besluiten de Amerikanen met canvasbootjes de Waal ten westen van Nijmegen over te roeien, om de Waalbruggen via de noordkant in te nemen. De oversteek kost 48 Amerikanen het leven, maar het plan slaagt: de spoorbrug en de verkeersbrug worden veroverd. Aan het begin van de avond rijden de eerste Britse tanks vanuit Nijmegen de brug op om vervolgens bij Lent halt te houden.

Diezelfde avond moeten de Britten hun strijd om de Arnhemse brug staken. Die is nu weer stevig in Duitse handen. Bij Elst richten zij een verdedigingslinie in, die een verdere opmars van de geallieerden richting Arnhem onmogelijk maakt. In de nacht van 25 op 26 september worden ongeveer 2.000 Britten over de Rijn bij Oosterbeek geëvacueerd en naar Nijmegen overgebracht. Daarmee komt Market Garden ten einde.

De gevolgen zijn groot. Weliswaar is een deel van Zuid-Nederland bevrijd, maar het eigenlijke doel is niet gehaald. De bevolking van Arnhem en omgeving moet evacueren, de Betuwe wordt door de Duitsers onder water gezet als natuurlijke buffer tegen de geallieerden. In de winter die volgt sterven in het westen van het land zo’n 20.000 mensen aan honger en kou.

In februari 1945 starten de geallieerden een nieuw offensief tegen Duitsland, terwijl de Russen inmiddels grote delen van het Derde Rijk hebben veroverd. Op 8 mei capituleert Hitler-Duitsland.


STRIJD OM DE VRIJHEID

Infocentrum WO2

Amerikaanse soldaten staken hier in canvasbootjes de rivier over om de Waalbrug en de spoorbrug vanaf de noordoever te veroveren. Er sneuvelden 48 militairen. Als eerbetoon aan hen is de brug uitgerust met 48 paren lichtmasten, die elke avond bij zonsopgang één voor één worden ontstoken in het tempo van een trage mars. Die wordt hier ook elke avond gehouden: de Sunset March.

De Oversteek

Op 20 september, toen Britse tanks de Waalbrug opreden richting Lent, werd de brug toch niet opgeblazen. Mogelijk door een haperend ontstekingsmechanisme, mogelijk op bevel van een Duitse generaal.

Rivierkazemat Lent

In september 2004, bij de herdenking zestig jaar later, schonk Thompsons weduwe zijn naam aan de brug. De felle kleuren zijn van later: ze symboliseren de overgang van Noord-Brabant (rood) naar Gelderland (groen)

Thompsonbrug

Vrijheidsmuseum Groesbeek

In 2014 werd er één op ware grootte nagebouwd. Militairen van de Amerikaanse 82ste divisie – dezelfde als toen – onthulden het glidermonument.

Kinderen willen het nog wel eens gebruiken als klimtoestel, tot ergernis van de initiatiefnemers: het is een monument.

Klein Amerika Groesbeek

Bunker Valkhofheuvel

Oorlogsbegraafplaats Mook

De tekst op het gedenkteken: ‘Landingsterrein parachutisten en gliders bij de bevrijding van Overasselt op zondag 17 september 1944.’ De parachutisten waren Amerikanen en Polen, hier gedropt om de bruggen bij Grave over de Maas en die bij Heumen over het Maas-Waalkanaal in te nemen. Het monument werd in 1985 onthuld.

Bevrijdingsmonument Overasselt

In de nacht van 17 op 18 november 1942 vond In Nijmegen een grote razzia plaats. 196 Joodse ingezetenen werden daarbij opgepakt en per trein naar het doorgangskamp Westerbork gebracht, om van daaruit vrijwel direct op transport te worden gesteld naar vernietigingskamp Auschwitz. Slechts vier van hen overleefden de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog.
De persoonlijke eigendommen van de Joodse families werden geconfisqueerd, hun woningen verbeurd verklaard en leeggeroofd.

Uiteindelijk betekenden deze en andere razzia’s de totale ondergang van bijna het hele Joodse bevolkingsdeel van de stad. Na april 1943 waren er in Nijmegen geen Joden meer, behalve zij die ondergedoken waren.
Op 17 november 2022 is het 80 jaar geleden dat de grote razzia plaatsvond. Een belangrijke reden om hier bij stil te staan. Dat gebeurt met een uitgebreid programma van half oktober tot half december.

Fritz Tauber, getuigenis van de nacht van 17/18 november 1942

Onvrijheid – DE RAZZIA VAN 17-18 NOVEMBER 1942

Twee boeken over Jodenvervolging in Nijmegen uitgegeven

Drie jaar geleden, in mei 2020, stonden we ondanks alle coronamaatregelen stil bij ’75 jaar Vrijheid’. Vrijheid leek in West-Europa een vanzelfsprekendheid. Sinds de oorlog in Oekraïne weten we beter. Onderdrukking, onvrijheid en oorlog beperken zich niet tot andere werelddelen: ze kunnen zich ook in Europa voordoen, op nog geen 2000 kilometer van huis.

‘Leven met oorlog, toen en nu’, is het thema van het regioprogramma Vrijheid in het Rijk van Nijmegen. Mensen vertellen hoe de Tweede Wereldoorlog bijna tachtig jaar later nog steeds hun leven beïnvloedt. Anderen, hoe hun leven recent volledig op z’n kop kwam te staan, omdat zij hun land moesten verlaten. Kinderen uit Oekraïne geven er op hun manier uiting aan in tekeningen.

LEVEN MET OORLOG - TOEN & NU

De vrijheid vieren met een dansje 

Vernielde Russische tank en gehavende Oekraïense ambulance bij het Vrijheidsmuseum

Winnaar gedichtenwedstrijd bekend gemaakt

Van 29 april tot 21 mei is op de Canadese Oorlogsbegraafplaats in Groesbeek het fotoproject The Faces of Groesbeek te zien. Dit is mogelijk gemaakt door Faces to Graves. De verhalen van de gesneuvelde soldaten zijn te lezen in het digitaal monument op 

FACES TO GRAVES

Fotoproject The Faces of Groesbeek

Vrijheid is het recht om te zijn wie je wilt. Om te denken en te zeggen wat je wilt. Te lezen, te kijken en te luisteren wat je wilt. Om te leven zoals je wilt. In veiligheid, zonder vrees voor vervolging. Zonder angst voor honger en met goede medische zorg. Nog maar pas geleden hebben onze (over)grootouders vijf jaar moeten leven in een land zonder vrijheid. Waar terreur en geweld aan de orde van de dag waren. Zoals nu nog steeds in vele landen op de wereld.

Daarom is vrijheid een werkwoord. Een oproep, een uitdaging en een verantwoordelijkheid. Voor ieder van ons. Om ons bewust te zijn van de waarde en de betekenis ervan. Om een herhaling van die vijf oorlogsjaren te voorkomen. En dus actief mee te werken aan de vergroting en uitbreiding van dat ene kostbare begrip: vrijheid

Jongeren in gesprek met burgemeester Bruls: wat betekent vrijheid?

Vrijheid. Wat betekent dat eigenlijk voor tieners? Zegt de Tweede Wereldoorlog hen nog iets? En wat verwachten zij van vrijheid in de toekomst? Drie jongeren spreken hierover met de Nijmeegse burgemeester Hubert Bruls.

Veel mensen kennen oorlog alleen uit verhalen. Gelukkig maar. Zeker voor jongeren die opgroeien in Nederland is het moeilijk om je een leven in oorlog en onvrijheid voor te stellen. “De geschiedenis kan ons nog altijd veel leren”, zegt burgemeester Hubert Bruls, die benieuwd is of jongeren dat ook zo ervaren. Hij legt de vraag voor aan Hidde (15), Stijn (16) en Dijana (17).
Bij Stijn aan tafel wordt er weleens gesproken over de Tweede Wereldoorlog. “Ik besef heel goed dat we nu rustig naar buiten kunnen en niet zomaar worden opgepakt of vermoord.”

Hidde heeft met zijn vader veel documentaires en films over de oorlog gekeken. “Ik kan alleen maar zeggen dat ik heel blij ben dat ik niet in de oorlog leefde. Wij hebben alles en kunnen doen wat we willen.”
Ook bij Dijana thuis is oorlog een thema dat de aandacht heeft. “Mijn vader is in de jaren negentig gevlucht uit Bosnië, vanwege oorlog die daar toen woedde. Ik ben heel blij dat hij naar Nederland is gevlucht. Want hier kunnen we alles doen en is het goed geregeld. Je kunt naar school en alles worden wat je maar wilt. Hier zijn we vrij.”

Maar of we die vrijheid ook echt zo ervaren? “Misschien waarderen we het niet altijd genoeg”, denkt Dijana. “Het is iets dat we vanzelfsprekend zijn gaan vinden.” Dat herkennen de andere jongeren. Al merk je het natuurlijk wel als je iets van je vrijheid in moet leveren.

Kijk bijvoorbeeld naar de coronaperiode. Die valt op geen enkele manier te vergelijken met de gevaren en onvrijheid tijdens een oorlog. Toch was het soms moeilijk om te begrijpen waarom bepaalde maatregelen nodig waren. Waarom je niemand mocht zien of de deur niet uit mocht.

Mag de overheid onze vrijheid wel inperken, vragen de jongeren zich hardop af. Bruls denkt dat het soms niet anders kan. “De overheid moet keuzes maken in het belang van iedereen. Je kunt niet altijd meer vrijheid geven. We leven hier met 17,5 miljoen mensen, dan moet je soms grenzen stellen.” Dat begrijpen de jongeren. Wel vinden ze het belangrijk dat de politici goed uitleggen waarom bepaalde keuzes gemaakt worden en onze vrijheid soms aan banden wordt gelegd.

Als het gaat over vrijheid en hoe dit er in de toekomst uit zal zien, leven er wel wat zorgen bij de jongeren. Hidde noemt als belangrijkste aandachtspunt het klimaat en wat dat mogelijk voor onze vrijheid gaat betekenen. “Er zijn maatregelen nodig om klimaatverandering tegen te gaan en dat beperkt ons in onze vrijheid. We kunnen niet meer zomaar doen wat we willen. Ik maak me daar wel zorgen over. Er is best veel kritiek op de maatregelen en daardoor zie je meer onvrede onder mensen. En er wordt minder goed naar elkaar geluisterd, dus dat zorgt voor spanningen. Dan hoeft het geen oorlog te zijn, maar mensen voelen zich minder vrij.”

Hij probeert daarom zelf positief en in gesprek te blijven. Dijana vult hem aan: “Je hoeft niet altijd meer welvaart te hebben, het gaat er vooral om hoe je je voelt. Met minder kun je je net zo goed vrij voelen. Dat zit dan vooral in jezelf.”

Bruls is het daarmee van harte eens. “Zolang we met elkaar in gesprek blijven en begrip voor elkaar blijven opbrengen, heb ik er vertrouwen in dat we ons vrij kunnen voelen.”

In de gemeente Berg en Dal is de strijd om de vrijheid nooit ver weg. Deze regio speelde een belangrijke rol bij de militaire operaties Market Garden in september 1944 en Veritable (slag om het Reichswald) in het voorjaar van 1945. Het Vrijheidsmuseum, begraafplaatsen, monumenten en plaquettes herinneren aan deze periode. Drie vragen aan burgemeester Mark Slinkman van Berg en Dal over vrijheid.

Wat is voor u de belangrijkste vorm van vrijheid?

“Pas als je vrijheid verdwijnt kan je voelen hoe enorm belangrijk deze is. Dit geldt zeker ook
voor je vrijheid van meningsuiting. In ons land is het vanzelfsprekend dat je kan en mag
zeggen wat je vindt. Ook als je mening afwijkt van de gangbare mening. Of als je mening ingaat tegen het beleid en standpunten van bijvoorbeeld onze regeringsleiders. Er zijn helaas
genoeg voorbeelden van landen waar dat onmogelijk is, omdat dat zeer ernstige gevolgen
heeft voor jou en/of je familie. Wat mij betreft is de vrijheid om te zeggen wat je vindt essentieel. Al betekent dat niet dat je ook alles moet zeggen wat je vindt, bijvoorbeeld door
iemand te beledigen of zelfs te bedreigen.”

Wat is voor u dé locatie in uw gemeente als het gaat om de strijd om de vrijheid?

“Berg en Dal kent veel plekken waar de herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog levend
worden gehouden. Locaties waar gestreden én geleden is voor onze vrijheid. Van de historische massale luchtlandingen tijdens operatie Market Garden tot aan de evacuatie van de bevolking van Millingen, Kekerdom en Leuth en de gevechten aan de frontlinie die in 1944 dwars door onze gemeente liep. Dit en nog veel meer komt samen in ons veelzijdige Vrijheidsmuseum. Daar kan je zien hoe er gestreden is voor onze vrijheid en hoe kwetsbaar die vrijheid is. Een voorbeeld daarvan is hoe subtiel, geleidelijk en haast onopgemerkt vrijheid beetje bij beetje kan verdwijnen.”

Welke boodschap heeft u aan de jeugd over vrijheid?

“Vrijheid lijkt een gegeven. Iets vanzelfsprekends. Maar kijk naar de wereld om je heen: als we ons er niet met zijn allen actief voor inzetten zijn we onze vrijheid kwijt voordat we er erg in hebben. We leven in een roerige periode, waarbij kritiek (en helaas soms vergezeld door beledigingen en bedreigingen) op afwijkende meningen er haast al is voordat die mening is uitgesproken. Voor jongeren geldt hetzelfde als voor ons allen: het vergt meer moed en lef
om kritisch op jezelf te zijn dan op de ander. Zelfkritiek is wat mij betreft een ondergewaardeerde deugd die ons als maatschappij, maar ook als individu, verder helpt. Datzelfde geldt voor begrip voor elkaars standpunten en overtuigingen. Vrijheid geven is vrijheid krijgen.”

(ON)VRIJHEID

Vele mensen namen deel aan de Brandgrenswandeling en herdenking van het bombardement

Er zijn 48 lichtmasten op De Oversteek, als eerbetoon aan de 48 soldaten die de Waalcrossing op 20 september 1944 niet overleven. Elke avond bij zonsondergang springen ze één voor één aan, in langzaam tempo. Dagelijks loopt een veteraan mee: de Sunsetmarch. Ter herdenking, en als groet aan alle veteranen. Iedereen kan mee lopen.

Sunsetmarch

Dubbelspion

Oorlog, verraad, misinformatie.


27 april 2023 t/m 7 januari 2024


“In oorlogen sneuvelt de waarheid als eerste.” Deze eeuwenoude wijsheid gaat nog altijd op. Bedrog speelde een cruciale rol tijdens de Tweede Wereldoorlog. Vanaf 27 april 2023 toont het Vrijheidsmuseum in de tijdelijke expositie Dubbelspion
hoe geheime diensten in oorlogstijd misinformatie tot een kunst wisten te verheffen met behulp van een netwerk van overgelopen geheim agenten: dubbelspionnen.


Dat zijn spectaculaire verhalen. We ontmoeten de man die een inspiratie vormde voor James Bond en een fantast die in zijn eentje de Duitse inlichtingendiensten om de tuin leidde. We leren hoe de Enigma gekraakt werd, hoe de aanval op Pearl Harbor ontmaskerd had kunnen worden en hoe de landingen in Normandië tot een historisch succes werden dankzij dubbelspionnen. De verhalen komen tot leven in foto’s, video’s en authentieke objecten, waaronder als topstuk een echte Enigma machine.

Dubbelspion is een spannende, op beleving gerichte expositie vol avonturen en met veel historische inhoud. De bezoeker dwaalt door de jaren 40 en ontdekt achter iedere deur nieuwe verhalen en mysteries om te ontrafelen. Hij kraakt een code in een gevangeniscel, waagt een gokje in het casino en leert de vijand bedriegen in een militair hoofdkwartier. Na een reis door de geschiedenis van verraad en bedrog volgt een bezoekje aan het heden: zijn er nog steeds echte dubbelspionnen? Hoe werkt misinformatie? Herken jij ‘fake news’?

De tijdelijke expositie Dubbelspion is een zingevende en zinderende ervaring om niet te missen. Te bezoeken van 27 april 2023 t/m 7 januari 2024 in het Vrijheidsmuseum in Groesbeek.

Expositie 'Dubbelspion'

PROGRAMMA NAJAAR 2023

‘Jong in oorlogstijd.’ Dat is dit najaar het thema van het programma Vrijheid.
Van september tot 20 november, de Dag van de Rechten van het Kind, zijn er in het Rijk van Nijmegen diverse evenementen die aandacht vragen voor de verhalen van kinderen in oorlogstijd. Een weerslag daarvan vindt u in deze krant, met verhalen, foto’s, tekeningen en dagboekfragmenten.

In het programma en de uitgebreide agenda zijn ook de evenementen opgenomen in het kader van de herdenking van Market Garden en de bevrijding van Nijmegen, 79 jaar geleden. Zoals de Waaloversteek in Nijmegen en de Vrijheidsmarkt bij het Vrijheids­museum in Groesbeek.

In de reeds uitgegeven Vrijheidskrant komen daarnaast jongeren aan het woord die niet door een oorlog bedreigd worden. Ze denken er wel over na en hebben iets te zeggen over vrede, vriendschap en vrijheid.

Bekijk 

JONG IN OORLOGSTIJD - NAJAAR 2023

Toen op kerstavond 1944 Canadese soldaten in hun loopgraven aan het front tussen Groesbeek en Wyler het ‘Silent night, holy night’ zongen, werd dat door de Duitse soldaten aan de andere kant van de frontlijn beantwoord met hetzelfde lied in hun taal. Tijdens de Eerste Wereldoorlog speelden zich aan het front soortgelijke taferelen af.

Voor de Stichting Groesbeek Airborne Vrienden vormde het verhaal de inspiratiebron voor ‘Kerst in het hart van de gewone soldaat’, twee concerten in de kerken van Groesbeek en het Duitse Wyler als muzikale herinnering aan de waarde van vrijheid. In december 2022 werden ze voor het eerst gehouden, met succes. Dit jaar zijn er weer twee kerstconcerten, met als thema ‘Kerstmis in den vreemde’. De eerste is op zaterdag 9 december om 15.00 uur in de kerk Sankt Johannes Baptist in Wyler, de tweede op zaterdag 16 december om 16.00 uur in de Cosmas en Damianuskerk in Groesbeek.

Vrijheid is niet vanzelfsprekend

Thema's

JONG IN OORLOGSTIJD - NAJAAR 2023

JONG IN OORLOGSTIJD - TOEN & NU

JONG IN OORLOGSTIJD - EXPOSITIE STEVENSKERK

DE GESCHIEDENIS VAN VRIJHEID IN NIJMEGEN

Programma

Sunsetmarch

Expositie 'Dubbelspion'

Kerst in het hart van de gewone soldaat

Kerst in het hart van de gewone soldaat

Locaties

Nieuws