Expositie De Razzia van 17 november 1942

De grote razzia van 17 op 18 november 1942 is altijd onderbelicht gebleven. In één nacht tijd worden 196 Joodse kinderen, vrouwen en mannen opgepakt. Nog geen week later zijn de meesten al vermoord. De tentoonstelling vertelt veel schrijnende persoonlijke verhalen. En brengt ongemakkelijke feiten aan het licht.

“De Nijmeegse razzia’s zijn altijd onderbelicht gebleven”

Een klop op de deur, zware voetstappen op de trap. De deur zwaait open. ‘Meekomen!’ wordt er geschreeuwd. Met een koffer in de hand en angstige gedachten in het hoofd komen in de nacht van 17 op 18 november tientallen Nijmeegse Joden gedwongen samen in de toenmalige Gemeentelijke HBS aan de Kronenburgersingel. Ze worden per trein weggevoerd om nooit meer terug te keren.
Deze indringende gebeurtenis staat centraal in de expositie Razzia die vanaf half oktober te zien is in het Huis van de Nijmeegse geschiedenis. Curator Frank van de Schoor, auteur Frank Eliëns, de onderzoekers Willem Oosterbaan en Leo van den Munkhof en Ruti Vardi, coördinator Open Joodse Huizen Nijmegen, vormen het kernteam achter de tentoonstelling.
Oosterbaan: “Het is dit jaar tachtig jaar geleden dat de razzia plaatsvond. Er zijn meerdere razzia’s geweest, maar die van 17 november 1942 is de omvangrijkste. In die nacht werden maar liefst 196 Joden weggevoerd.”
Het boekje ‘Rondom Westerbork’ van Fritz Tauber, één van de Nijmeegse Joden die in de bewuste nacht werden opgepakt en naar Westerbork gedeporteerd, vormt de rode draad van de expositie. Ook de verhalen en het beeldmateriaal uit het boek ‘Hoe de Joden uit Nijmegen verdwenen’ van auteur en medeorganisator Frank Eliëns komen aan bod. Daarnaast vormt de website www.oorloginnijmegen.nl van onderzoekers Oosterbaan en Van den Munkhof een bron van informatie.
Het wordt een zogeheten historische expositie waar bezoekers via informatiepanelen en foto’s een beeld krijgen van wat er destijds is gebeurd. Oosterbaan: “Het bombardement op Nijmegen, Market Garden… die verhalen kent iedereen. De Nijmeegse razzia’s zijn van een andere orde en altijd onderbelicht gebleven. Met deze expositie hopen we een indruk te geven én te maken”
De reden dat er weinig aandacht is geweest voor deze zwarte bladzijde uit de Nijmeegse geschiedenis zou kunnen zijn dat het een complex verhaal is, zegt curator Van de Schoor. “Er zijn weinig getuigenissen en ‘fout’ en ’niet fout’ lopen hier door elkaar. De politie was erbij betrokken en ook veel gewone burgers.”
De gewelddadigheden uit de oorlogsperiode worden vooral gelinkt aan de aanhangers van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB), die met de bezetter samenwerkten, en de Duitse nazi-organisaties SD en SS, aldus Van de Schoor. “Maar er kan worden vastgesteld dat in eerste instantie de gemeente Nijmegen en het politiecorps de razzia op geen enkele wijze hebben tegengewerkt. Het was een geautoriseerde en georganiseerde gang van zaken."
Sinds eind 1941 beschikte de Nijmeegse gemeentepolitie over een interne Politieke Dienst met elf agenten die de specifieke opdracht hadden ‘duchtig’ jacht te maken op Joodse inwoners en onderduikers in Nijmegen en mensen uit het verzet. Van de Schoor: “Vanaf 10 april 1943 waren er in Nijmegen geen Joden meer. Huiveringwekkend.”
“Het raakt je. Je hoort er iets over en het is overweldigend, het laat je niet meer los”, aldus de curator. Dat geldt ook voor auteur Eliëns en onderzoekers Oosterbaan en Van den Munkhof. Ze hebben zich jaren verdiept in de verhalen achter de Joden die zijn verdwenen. Eliëns: “En we krijgen nog steeds materiaal binnen.” Hij toont een foto van een lachende scholier achter een lessenaar. Sally Minco is zijn naam. Ook hij is weggevoerd en vermoord, alleen maar omdat hij Joods was. “Deze foto hebben we vrij recent gekregen van een familielid van de jongen. Gevonden in de fotoboeken op zolder... Wie weet wat er nog meer naar boven komt door de expositie.”
Het tentoonstellingsteam wil met de expositie iedereen bereiken. “De oudere generatie, maar ook de jongeren die onbevangen zijn. Het is een verhaal dat verteld moet worden.”